xristianoi.gr προοδευτικoς χριστιανισμoς

Παλιότερα πίστευα στην κόλαση. Κυριολεκτικά! Πίστευα στην παραδοσιακή εκδοχή, με τις φωτιές και τα βασανιστήρια, της συνειδητής και σωματικής τιμωρίας για όλη την αιωνιότητα. Ήταν κάτι που μας κήρυταν, μας έμαθαν να φοβόμαστε και επισφραγίστηκε στην φονταμενταλιστική εκκλησία στην οποία ανήκα. Η κόλαση ήταν εκεί που πας, αν ξέφύγεις έστω και λίγο. Αυτή η πίστη δεν διαμόρφωσε μόνο την πνευματική μου ζωή, αλλά και τις σχέσεις μου με φίλους και συγγενείς.

Για την εκκλησία στο οποίο ανήκα, δεν αρκούσε να είσαι απλά Χριστιανός, έπρεπε να είσαι ο δικός τους τύπος Χριστιανού για να σωθείς από την Κόλαση, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Οτιδήποτε άλλο θα σε στείλει στα υπόγεια.

Η κόλαση ως τόπος αιώνιας καταδίκης, μαζί με τον φόβο να μην χάσουμε την Αρπαγή, ήταν κάτι που μας έμαθαν να φοβόμαστε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Η κόλαση ως καθεστώς φόβου.

Σε πολλούς χριστιανικούς κύκλους, η κόλαση είναι το μεγαλύτερο κίνητρο. Το ραβδί από όπου κρεμιέται το καρότο του παραδείσου. Υποτάξου ή θα υποφέρεις. Πίστεψε για να γλυτώσεις το κάψιμο. Για όσους από εμάς περάσαμε έστω και μικρό χρονικό διάστημα σε ένα φονταμενταλιστικό ή υψηλού ελέγχου περιβάλλον, η κόλαση δεν ήταν απλώς κάτι που πίστευες. Ήταν συναισθηματικός εκβιασμός. Ειδικά αν είσαι και λίγο αυτιστικός όπως εγώ, χωρίς φίλτρο στο να κάνω δύσκολες ερωτήσεις, ή έδειχνες πράγματα που οι περισσοτεροι προτιμούσαν να κρύψουν κάτω από το χαλί.

Η κόλαση γίνεται πνευματική φυλακή. Το να αμφισβητήσεις τα λόγια των ηγετών είναι επικίνδυνο. Κανένα περιθώριο λάθους. Ζεις προσπαθώντας να ξεφύγεις από έναν Θεό που, όπως σου λένε, σε αγαπάει, αλλά ταυτόχρονα παρακολουθεί την κάθε σου κίνηση, έτοιμος να σε ρίξει στις φλόγες με το παραμικρό λάθος.

Γιατί σταμάτησα να πιστεύω στην κόλαση;

Αυτό το κείμενο δεν είναι μια ολιστική θεολογική εργασία. Υπάρχουν άνθρωποι πολύ καλύτεροι από εμένα να το κάνουν αυτό. Αυτή είναι η προσωπική μου πορεία, οι προσωπικές μου σκέψεις πάνω στην αποδόμηση της κόλασης ως τόπο αιώνιων βασανιστηρίων και το πώς κατέληξα να συνειδητοποιήσω ότι μάλλον δεν υπάρχει καν.

Η κόλαση… δεν είναι στην Αγία Γραφή

Αυτή η διαπίστωση μπορεί να σοκάρει πολλούς. Πολλοί Χριστιανοί θα πουν με απόλυτη βεβαιότητα ότι φυσικά και υπάρχει κόλαση, ο Χριστός μίλησε για αυτήν. Το θέμα είναι… ότι δε το έκανε.

Ο τόπος που μας έμαθαν πως εννοούσε ο Χριστός όταν μιλούσε για την Κόλαση, στην πραγματικότητα ήταν ένας σκουπιδότοπος έξω από την Ιερουσαλήμ, όπου κατέληγαν και τα αζήτητα πτώματα.

Βλέπεις, οι Εβραίοι δεν πιστεύουν καν ότι υπάρχει τέτοιο μέρος. Αυτό ισχύει σήμερα και ίσχυε και στα χρόνια του Χριστού. Ποτέ δεν τους απασχόλησε κάτι τέτοιο.

Φαντάσου τώρα τον Ιησού, ως καλό Εβραίο αγοράκι, να λέει στους συγχρόνους του ότι θα πάνε σε έναν τόπο ατελείωτου πόνου αν δεν τον ακολουθήσουν. Θα τον κοιτούσαν με την ίδια απορία που θα κοίταζαν ένα ιπτάμενο δίσκο.

Από πού λοιπόν προέκυψε η πίστη στην κόλαση;

Υπάρχουν πολλές γνώμες για το πώς καθιερώθηκε η ιδέα της κόλασης στον Χριστιανισμό. Παρακάτω θα διαβάσεις την δική μου γνώμη.

Helheim, Muspelheim, ο Ιωάννης και ο Δάντης

Η Helheim στη Νορβηγική μυθολογία είναι ο τόπος όπου πάνε όσοι πεθαίνουν άδοξα, από γηρατειά ή αρρώστια. Δοξασμένα πεθαίνεις μόνος στη μάχη. Έτσι πας στη Βαλχάλλα. Η Helheim είναι ένας γκρίζος, παγωμένος και μίζερος τόπος, γεμάτος δυστυχία, κυβερνώμενος από τη θεά Hel.

Η Muspelheim είναι ο κόσμος της φωτιάς, από όπου προέρχονται οι γίγαντες της φωτιάς. Ένας τόπος γεμάτος φλόγες, αλλά χωρίς ιδιαίτερη κίνηση. Οι γίγαντες απλώς περιμένουν να αρχίσει το Ράγκναροκ.

Βάλτε τα δύο αυτά μαζί, προσθέστε και την Αποκάλυψη του Ιωάννη και… έχετε έναν φλεγόμενο τόπο αιώνιου βασανισμού.

Το βιβλίο της Αποκάλυψης επίσης είναι προβληματικό και έχει χρησιμοποιηθεί στη θεμελίωση πολλών αμφιλεγόμενων διδασκαλιών, συμπεριλαμβανομένης και της κόλασης.

Χρειάστηκαν τέσσερις αιώνες για να μπει στον κανόνα της Αγίας Γραφής. Η πλειοψηφία των πρώτων Πατέρων της Εκκλησίας ήταν αντίθετοι σε αυτή την δοξασία και από τις τέσσερις μεγάλες σχολές της πρώιμης Εκκλησίας μόνο η Ρώμη δεχόταν το δόγμα των αιώνιων βασάνων, ένδειξη πως η κόλαση δεν ήταν καθόλου δημοφιλής ιδέα εκείνα τα χρόνια.

Ο Μαρτίνος Λούθηρος επίσης ήταν σφοδρός αντίπαλος της κανονικοποίησής του.

Η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων βιβλικών λόγιων και διδακτόρων συμφωνεί ότι το βιβλίο δεν γράφτηκε από τον Ιωάννη το μαθητή του Ιησού. Στην αρχαία Εκκλησία, αν ένα βιβλίο δεν γραφόταν από κάποιον που δεν γνώρισε το Χριστό προσωπικά, δεν γινόταν δεκτό. Οπότε με σημερινά δεδομένα θα το λέγαμε ψευδεπίγραφο ή πλαστό.

Η σημερινή εικόνα της κόλασης επηρεάστηκε έντονα και από την ‘Κόλαση’ του Δάντη. Δεν θυμάμαι καν πόσες ‘μαρτυρίες’ επισκέψεων στην κόλαση άκουσα στην εκκλησία, συμπεριλαμβανομένης και της μητέρας μου, που έμοιαζαν εκπληκτικά με τις περιγραφές του Δάντη.

Το στοιχείο της φωτιάς μέσα στην Αγία Γραφή επίσης έχει παρερμηνεύτει. Η φωτιά στην Αγία Γραφή εμφανίζεται κυρίως ως παράγοντας καθαρισμού. Ο Χριστός τη χρησιμοποίησε ακριβώς έτσι όταν μιλούσε για τη διαδικασία καθαρισμού του χρυσού από άλλα λιγότερο πολύτιμα στοιχεία.

Προσωπικά, πιστεύω πως αν υπάρχει κάποια μορφή ‘φωτιάς και θείου’ (στάχτη και burbury που λέμε και στο χωριό μου) μετά θάνατον, θα είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Μια δυσάρεστη αλλά καθαρτική εμπειρία, που μας καθαρίζει από τα άσχημα κομμάτια της ζωής μας.

Ακόμη και στη ζωή αυτή δεν εξελισσόμαστε χωρίς κάποια μορφή πόνου. Σκέψου την ψυχοθεραπεία για παράδειγμα. Όταν επισκεπτόμαστε τις πιο σκοτεινές μας σκέψεις, αυτό θα μας πονέσει αλλά εν καιρό θα νιώσουμε καλύτερα.

Αν υπάρχει μεταθανάτια ζωή, τότε μια εφάπαξ καθαρτική εμπειρία μου φαίνεται πολύ πιο λογική.

Η κόλαση ως θρησκευτικό τραύμα

Από τα πρώτα μου βήματα στις σπουδές μου ως ψυχοθεραπευτής, με έλκυσε η μελέτη του ανθρώπινου τραύματος. Μερικώς για να καταλάβω το δικό μου, και μερικώς γιατί, για κάποιο λόγο, έλκομαι από τους ανθρώπους που χρειάζονται τη θεραπεία περισσότερο από όλους.

‘’Ο Θεός μας έδωσε ελεύθερη βούληση, και αυτό περιλαμβάνει και το να ακολουθούμε ή όχι τις εντολές του.’’ Είναι μια πολύ δημοφιλής απάντηση στο ερώτημα πώς ένας Θεός που είναι Αγάπη θα έστελνε κάποιον στην κόλαση. Κάτι που κι εγώ παλιά πίστευα και έλεγα.

Τώρα στέκομαι απέναντι στον ίδιο τον θεσμό της κόλασης. Δεν πιστεύω απλώς ότι ένας Θεός αγάπης δεν θα καταδίκαζε κανέναν. Πιστεύω ότι η ιδέα πως ένας τέτοιος Θεός θα δημιουργούσε έναν τόπο σαν την κόλαση δεν έχει καμία λογική βάση.

Ο Gabor Maté μου έδειξε ότι αυτό που ονομάζουμε ‘’κακή συμπεριφορά’’ είναι συχνά στρατηγική επιβίωσης που γεννιέται από αθεράπευτο πόνο. Η Carolyn Spring εξηγεί πως η ντροπή και ο φόβος κρατούν τους ανθρώπους κολλημένους, όχι επειδή το θέλουν, αλλά επειδή νιώθουν αβοήθητοι. Ο Bessel van der Kolk έδειξε ότι το τραύμα δεν είναι απλώς συναισθηματικό αλλά ζει μέσα στο νευρικό μας σύστημα και αλλάζει τον τρόπο που αντιδρούμε, συνδεόμαστε και υπάρχουμε. Το τραύμα μπορεί να προκαλέσει μόνιμες αλλαγές στον εγκέφαλο.

Είναι σοκαριστικό όταν συνειδητοποιείς ότι η λεγόμενη ‘’ελεύθερη βούλησή’’ δεν είναι και τόσο ελεύθερη όσο νομίζουμε. Οι αποφάσεις και οι πράξεις μας επηρεάζονται από το πώς και από ποιους μεγαλώσαμε, από το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και από το διαγενεακό τραύμα που μπορεί να κουβαλά η οικογένειά μας.

Όσο χειρότερες οι συνθήκες, τόσο πιο διαστρεβλωμένες οι ‘’ελεύθερες’’ επιλογές μας.

Οι άνθρωποι συχνά δεν επιλέγουν τις χειρότερες συμπεριφορές τους. Ο πόνος τους το κάνει.

Σκέφτομαι ανθρώπους με τους οποίους δούλεψα στο παρελθόν, χρήστες, κακοποιητές, και αυτοκαταστροφικούς, και βλέπω πληγωμένα παιδιά παγιδευμένα σε ενήλικα σώματα, αναπαράγοντας ξανά και ξανά το πόνο και το τραύμα τους.

Αυτή η ερώτηση κουδουνίζει στον μυαλό μου.
Αν εγώ, με τα λιγότερα από πέντε χρόνια εξερεύνησης του ανθρώπινου πόνου, μπορώ να δω πόσο επηρεάζει την ‘’ελεύθερη βούλησή’’ τότε πώς είναι δυνατόν ένας Θεός, η προσωποποίηση της Αγάπης, που γνωρίζει και τις πιο βαθιές σκέψεις, να μας καταδικάζει σε αιώνια βασανιστήρια;

Είναι η κόλαση μέρος της δικαιοσύνης του Θεού;

Αν πιστεύεις ότι ο Θεός καταδικάζει σε αιώνια βασανιστήρια όποιον απέτυχε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες Του, τότε μιλάμε για τον χειρότερο ψυχοπαθή ναρκισσιστή στην ιστορία των ναρκισσιστών. Κάνει τον Χίτλερ και τον Μάο να μοιάζουν ερασιτέχνες.

Και πάντα κάποιος πετάει μπροστά μας το επιχείρημα ‘’Και ο Χίτλερ; Θα τη γλιτώσει;’’. Το θέμα είναι πως ο θεός του φονταμενταλισμού ‘’θυμάται’’ και το μικρό ψεματάκι που είπες ως παιδί ή εκείνη τη σοκολάτα που έκλεψες. Ό,τι και να κάνεις, την έχεις κάτσει άσχημα.

Περίεργο όμως πώς υπάρχει πάντα ένα ‘’καλοκάγαθο’’ σύστημα ή ηγέτης να σου δείξει πώς να εξαγοράσεις τη σωτηρία σου. Αρκεί να τους δώσεις την ψυχή σου και να τους υπακούς τυφλά. Και μην τολμήσεις ποτέ να τους αμφισβητήσεις.

Σου θυμίζει κάτι αυτό;

Ο φονταμενταλισμός και οι ομάδες υψηλού ελέγχου δεν ενδιαφέρονται να σε βοηθήσουν να βρεις μια υγιή πνευματικότητα. Στόχος τους είναι να σε κρατήσουν εγκλωβισμένο σε μια κακοποιητική σχέση με ένα ναρκισσιστικό σύστημα.

Η υγιής πνευματικότητα έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμη για την ψυχική υγεία. Η κόλαση ως δοξασία κάνει ακριβώς το αντίθετο.

Ο Ιησούς και οι πονεμένοι

Παρά τις εμπειρίες μου με τον φονταμενταλισμό, εξακολουθώ να πιστεύω στο Θείο και συγκινούμαι από την πνευματικότητα και τη διδασκαλία του Ιησού. Αυτό επηρεάζει την καθημερινότητά μου, τη δουλειά μου και τον τρόπο που σχετίζομαι με τους πελάτες μου. Με βοηθά να είμαι αυθεντικός και χωρίς κριτική, ακόμη και όταν δεν συμφωνώ (εντάξει, όχι πάντα!).

Ποιος είμαι εγώ να κρίνω; Όπως είπε και ο Πάπας Φραγκίσκος. Είμαι εδώ για να στηρίξω τους ανθρώπους στο δρόμο της θεραπείας τους.

Και μετά κοιτάζω στον χαρακτήρα του Ιησού. Ο Ιησούς για τον οποίο διαβάζω στην Αγία Γραφή δεν μιλούσε σαν διαμηνυτής ολέθρου. Είτε τον βλέπεις ως Θεό είτε όχι, ήταν κάποιος που συνδέθηκε βαθιά με τους πιο πληγωμένους και απορριφθέντες γύρω του. Και φρόντισε να τον βλέπουν να τρώει καλό φαγητό με ‘’κακούς’’ ανθρώπους.

Δεν είναι τυχαίο που ο Irvin Yalom τον αποκάλεσε έναν από τους μεγάλους θεραπευτές του κόσμου.

Θα καταδίκαζε πραγματικά αυτός σε αιώνιο βασανισμό κάποιον που ξέρει ότι ο πόνος τους έγινε η φυλακή τους;

Επανεξετάζοντας την κόλαση

Αν ο Θεός αγαπά άνευ όρων όπως μας έμαθαν, τότε η ύπαρξη της κόλασης δεν βγάζει κανένα νόημα. Γιατί αν υπάρχει, τότε βρισκόμαστε σε μια κακοποιητική σχέση με τον μεγαλύτερο ναρκισσιστή που περπάτησε ποτέ στη γη.

Προσωπικά, η εμπειρία μου με το Θείο εδώ και 20 χρόνια δείχνει προς την κατεύθυνση όπου η Κόλαση ανήκει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.

Σύγχρονοι στοχαστές όπως ο Brian McLaren και ο Dan McClellan με βοήθησαν να επαναξιολογήσω τη θεολογία μου. Τι γίνεται αν η ιδέα της αιώνιας κόλασης είναι ανθρώπινη επινόηση, διαμορφωμένη από την ανάγκη της αυτοκρατορίας να ελέγχει, και όχι από τον Θεό;

Άλλωστε η πρώτη Εκκλησία δεν συμφωνούσε καν στο ζήτημα έτσι κι αλλιώς.

Και ακόμη πιο σημαντικό.
Τι γίνεται αν η Κόλαση δεν είναι τόπος, αλλά μία μεταφορά;
Μια συνέπεια και όχι μια ποινή;
Ίσως είναι ο πόνος που κουβαλάμε όταν είμαστε αποκομμένοι από την αγάπη. Θεϊκή και ανθρώπινη.

Κάτι τέτοιο ακούγεται πολύ πιο πιθανό. Γιατί με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει ελπίδα ότι μπορούμε να θεραπευτούμε.

Χρειάζεται να το σκεφτώ λίγο παραπάνω.

Πνευματικότητα χωρίς φόβο

Το να ξεπεράσεις το φόβο της κόλαση δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο φόβος του θανάτου έξω από ένα περιβάλλον υψηλού ελέγχου (ή αλλιώς αίρεση) μπορεί να είναι πολύ βαθιά ριζωμένος.

Ο φόβος ως εργαλείο αλλαγής δημιουργεί μόνο σκλάβους και άβουλα όντα. Η αγάπη, μαζί με υγιή όρια, είναι η δύναμη που μπορεί να αλλάξει ζωές, να μας κάνει να δούμε την αξία μας και, ελπίζω, να μας βοηθήσει να αγαπήσουμε και τον εαυτό μας.

Ο Ιησούς είπε κάποτε ότι η τέλεια αγάπη διώχνει τον φόβο. Αυτή η τέλεια αγάπη έχει τη δύναμη να διώξει και τον φόβο της κόλασης, ίσως ακόμα και την ίδια την ιδέα της.

Γιώργος Παπαχριστοδουλόπουλος